Jakiś czas temu braliśmy udział w raporcie dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego mającym na celu realizację badania pn. „Potencjał innowacyjny oraz inteligentne specjalizacje na obszarach wiejskich w województwie mazowieckim na przykładzie dobrych praktyk”. Celem głównym badania było przeprowadzenie analizy potencjału zlokalizowanego na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego oraz zaprezentowanie dobrych praktyk zidentyfikowanych w regionie z zakresu innowacyjności i inteligentnych specjalizacji.
W ramach badania zaprezentowane zostały przypadki inicjatyw, które okazały się szczególnie interesujące i wartościowe w kontekście rozwoju regionu, a przy tym charakteryzują się innowacyjnością. Prowadzona przez Nas działalność w ramach gospodarstwa rolnego i bloga Zdrowe Warzywka został uznana za taką inicjatywę. Taka aktywność odpowiada za pozytywną zmianę nawyków żywieniowych wielu osób, przy okazji przyczynia się do modyfikacji wizerunku całego rolnictwa. Zatem zachęcam do przeczytania części raportu dotyczącego Zdrowych Warzywek 🙂
“””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””
Studium przypadku
Wprowadzenie
 |
Instytucja:
Krzysztof Stec
ul. Nizinna 40
Ołtarzew
05-850 Ożarów Mazowiecki
Dobra praktyka:
Produkcja ProBioWarzyw oraz aktywność w Internecie o charakterze promocyjnym i edukacyjnym (grupa na Facebooku, blog Zdrowe Warzywka)
|
Jak wskazuje Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, ekologiczna produkcja rolna powinna składać się z kilku komponentów:
-
przyjaznych środowisku praktyk gospodarowania,
-
wspomagania wysokiego stopnia różnorodności biologicznej,
-
wykorzystywania naturalnych procesów,
-
zapewniania właściwego dobrostanu zwierząt.
W narracji o ekologicznym rolnictwie podkreślane jest, iż nie jest to jedynie altruistyczne działanie ukierunkowane na ochronę środowiska. Uprawa czy hodowla przynoszące korzyści rolnośrodowiskowe to także zjawisko ekonomiczne bazujące na przekonaniu, iż w kontekście żywności konkurencja cenowa nie zawsze jest pożądana, a klienci są niekiedy skłonni zapłacić więcej, oczekując odpowiednio wyższej jakości. Konsekwencje zmiany myślenia o ekologicznym rolnictwie oraz zwiększonego zainteresowania nim konsumentów przejawiają się w rosnącej ilości ekologicznych gospodarstw. Jeszcze przed 1990 r. taka forma gospodarowania nie budziła zainteresowania, co eksperci tłumaczą faktem, iż w sytuacji niedoboru towarów priorytetowe było ilościowe zwiększanie skali produkcji, zaś jakość i aspekty środowiskowe nie odgrywały znaczącej roli przy podejmowaniu decyzji w zakresie prowadzonych upraw . Do 1998 r. ekologiczne metody gospodarowania pozostawały na marginesie produkcji rolnej. Zmiana w tym zakresie wiązała się m.in. z wprowadzeniem dotacji do kosztów kontroli gospodarstw w 1998 r. oraz ustanowieniem dopłat bezpośrednich do powierzchni upraw ekologicznych. Między 2004 a 2005 r. miał miejsce blisko 100-procentowy wzrost liczby ekogospodarstw. Według danych MRiRW, 30 listopada 2014 r. ich liczba wyniosła 25 613. Udział powierzchni ekologicznej w Polce w 2013 r. wzrósł do 4%, funkcjonowało wówczas również 10 upoważnionych jednostek odpowiedzialnych za kontrolę i certyfikację. Wszystko to dowodzi, iż żywność wysokiej jakości to nie tylko inteligentna specjalizacja Mazowsza, lecz także branża z olbrzymim potencjałem.
Podstawowe informacje o instytucji
Gospodarstwo państwa Steców położone jest we wsi Ołtarzew k. Ożarowa Mazowieckiego, 20 km od Warszawy. Jest ono stosunkowe niewielkie, ma powierzchnię około 4 ha, zaś o jego wyjątkowości świadczy fakt, iż od 2010 r. całość upraw dokonywana jest wyłącznie metodami naturalnymi, z wykorzystaniem efektywnych mikroorganizmów (tzw. EM-ów). Gospodarstwo ma indywidualny numer identyfikacyjny w ProBiotics Polska, upoważniający do nazywania wyprodukowanych w nim warzyw ProBioWarzywami. Już w trakcie przygotowywania niniejszego raportu Zdrowe Warzywka pomyślnie przeszły kontrolę firmy Ekogwarnacja, w której starają się o certyfikat EKO. Wprawdzie nie oznacza to jeszcze otrzymania dokumentu, gdyż cała procedura ubiegania się o niego jest bardzo rozbudowana, jednak bez wątpienia świadczy o wysokiej jakości żywności produkowanej w gospodarstwie. Należy jednak zaznaczyć, iż działalność rodziny Steców to nie tylko ekologiczne uprawy. Zdrowe Warzywka to także tematyczny blog oraz grupa na Facebooku. Początkowo zaplanowane jako narzędzia promocji, obecnie kanały te pełnią także funkcję edukacyjną, służąc propagowaniu wiedzy o ekologicznym rolnictwie oraz możliwościach przygotowywania urozmaiconych potraw z wykorzystaniem warzyw. Wokół tych mediów udało się zbudować zaangażowaną, wirtualną społeczność, w obrębie której część kontaktów przekłada się na relacje osobiste oraz zamówienia u państwa Steców.
Rysunek 6. Wysadzanie sadzonek
Źródło: fot. K. Stec
Dobra praktyka
Zidentyfikowany problem/potrzeba
Motywacja państwa Steców do zapoczątkowania produkcji metodami naturalnymi miała pragmatyczny charakter. W dobie zaciętej konkurencji cenowej, produkując warzywa w sposób konwencjonalny, omawiane gospodarstwo przestało być konkurencyjne w stosunku do kilkunastokrotnie większych, wielohektarowych gospodarstw. Rodzina była zmuszona rozważyć, co może stanowić przewagę ich warzyw nad innymi ziemiopłodami. Niska cena nie zapewniała rentowności upraw. Stecowie zdecydowali się wejść na zidentyfikowaną wówczas niszę rynkową związaną z rolnictwem ekologicznym. Pozyskiwali informacje o efektywnych mikroorganizmach, a podkreślany w literaturze korzystny wpływ EM-ów na glebę i rośliny stanowił dodatkową motywację.
Nie bez znaczenia był także fakt, iż Stecom zależało na bezpośrednich kontaktach z nabywcami, a te byłyby nie do utrzymania, gdyby zdecydowano się na rozwój poprzez ekspansywność areału. Po pierwsze – dla właścicieli Zdrowych Warzywek osobiste relacje międzyludzkie są wartością samą w sobie; Stecowie podkreślają znaczenie choćby krótkich rozmów z klientami dla budowania tego, co sami określają jako kapitał społeczny. Ponadto są przekonani, że w miarę możliwości warto zatrzymać pieniądze w regionie. Taka postawa to zatem również oferowanie alternatywy dla zakupów w supermarketach, podczas których nabywca nie wie, od kogo pochodzą kupowane przez niego warzywa i do kogo trafią wydane na nie pieniądze.
Rysunek 7. Ogórki kiszone (małosolne)
Źródło: fot. K. Stec
Powstanie kanałów komunikacji z klientami – bloga oraz grupy na Facebooku, jak podkreśla sam Krzysztof Stec, było spontaniczną decyzją mającą na celu głównie upowszechnienie informacji o gospodarstwie rolnym. Stwierdzono, że bez odpowiedniej promocji dotarcie do potencjalnych klientów będzie bardzo trudne. Dopiero po pewnym czasie dostrzeżono, iż barierą w spożywaniu warzyw bywa także nieumiejętność przygotowania ich w atrakcyjny wizualnie i smaczny sposób, dlatego zdecydowano się poszerzyć tematykę wpisów o kwestie kulinarne. Wreszcie zrodziła się również chęć edukowania społeczeństwa w zakresie ekologii i zdrowej żywności, która ma już bardziej wymiar działalności pro publico bono.
Podjęte działania
Jak zasygnalizowaliśmy to wyżej, działania podjęte przez Państwa Steców można analizować w 2 obszarach: ekologicznego rolnictwa oraz aktywności w Internecie. W pierwszej kolejności odnieśliśmy się do kwestii uprawy warzyw, a następnie – działań w sieci WEB.
Rysunek 8. Działania podejmowane przez państwa Steców
Źródło: opracowanie własne.
Uprawy: jak podczas wywiadu podkreślił pan Krzysztof Stec, nazwa „Zdrowe Warzywka” jest swoistą prowokacją, gdyż każe zastanowić się, czy mogą istnieć takie warzywa, które będą niezdrowe. Zdaniem gospodarza, kluczowe jest tutaj przeanalizowanie warunków, w jakich ma miejsce uprawa: znaczące ilości nawozów sztucznych czy chemicznych środków ochrony roślin mają negatywny wpływ na walory odżywcze płodów rolnych, ujemnie wpływają również na ich smak i zapach, choć mogą poprawiać wygląd produktów. W gospodarstwie państwa Steców od 5 lat wykorzystywane są efektywne mikroorganizmy, czyli pożyteczne bakterie. Preparaty EM zawierają mieszankę różnych mikroorganizmów, w tym bakterie kwasu mlekowego, drożdże, bakterie fotosyntetyczne czy azotobacter. Nasiona wykorzystywane w gospodarstwie posiadają gwarancję, że nie podlegały modyfikacjom genetycznym. Pierwsze lata ekologicznej produkcji były czasem nauki i gromadzenia doświadczeń. Dopiero rok temu gospodarstwo otrzymało rekomendację z ProBiotics Polska i tym samym prawo do posługiwania się nazwą ProBio Warzywa. Jak podkreśla pan Krzysztof Stec, tak długa procedura jest korzystna z punktu widzenia konsumenta, gdyż wywiera silną presję na uczciwość rolników nawet wówczas, kiedy brakuje im wewnętrznej motywacji do zachowania ustalonych standardów upraw. Jakakolwiek nieekologiczna ingerencja w produkcję pozbawiłaby gospodarstwo otrzymanej rekomendacji i tym samym zaprzepaściła wiele lat ciężkiej pracy. Wyraźne efekty stosowania probiotyków można dostrzec dopiero po kilku latach. Przejawiają się choćby w dorodności warzyw czy ich odporności na długi okres przechowywania, podczas którego nie gniją w odróżnieniu od znacznej części warzyw dostępnych w sklepach. Co ważne, ekologicznie uprawiane ziemiopłody nie będą nigdy wyglądać idealnie ani jednakowo. Może również zdarzyć się sytuacja, w której zostaną one nadjedzone np. przez owady, przez co dla części konsumentów będą nieatrakcyjne. Nabywcy ci nad warzywa ekologiczne przedkładają warzywa uprawiane z wykorzystaniem chemicznych środków ochrony roślin bądź warzywa modyfikowane genetycznie, które jednak wpisują się w propagowane obecnie wzorce estetyczne.
Rysunek 9. Najważniejsze warunki ekologicznej uprawy warzyw w Zdrowych Warzywkach
Źródło: opracowanie własne.
Facebook: pierwszym krokiem w rozwijaniu internetowej aktywności Zdrowych Warzywek było stworzenie grupy na Facebooku. Początkowo zapewniała ona głównie informacje o samym gospodarstwie oraz aktualnej jego ofercie. Była ukierunkowana na przedstawienie wiadomości dotyczącej możliwości składania zamówień przez potencjalnych klientów. Z biegiem czasu coraz częściej zamieszczano tam zdjęcia z prac polowych, interesujące okazy warzyw itp., a posty takie budziły zainteresowanie członków grupy oraz inspirowały ciekawe dyskusje. W połowie października 2015 r. do grupy należało ponad 1250 osób.
Rysunek 10. Grupa Zdrowe Warzywka na Facebooku
Źródło: fot. K. Stec
Blog: pod koniec 2013 r. powołano do życia blog Zdrowe Warzywka. Pierwsze posty to z jednej strony informacje organizacyjne pana Krzysztofa Steca, a z drugiej – przepisy pani Anny Stec. Szybko stało się jasne, iż ludzie chętnie sięgają po porady kulinarne, gdyż brakuje wiedzy o smacznym, niebanalnym przyrządzaniu potraw z ziemniaków, cukinii, marchewki itp. Poprzez powiązanie bloga z grupą na Facebooku czytelnicy tych mediów zaczęli korzystać z obydwu kanałów, niejednokrotnie zostawiając komentarze z pytaniami, prośbami o poradę czy też informacjami zwrotnymi o produktach. Przez lata wykształciła się społeczność skupiona wokół tych kanałów komunikacji.
Rysunek 11. Blog Zdrowe Warzywka
Źródło: fot. K. Stec
Zamówienia: warzywa państwa Steców są dostępne w kilku sklepach, można je też nabyć poprzez warszawskie kooperatywy spożywcze (w tym w jedynym sklepie stacjonarnym prowadzonym przez Kooperatywę „Dobrze”). Metoda sprzedaży, która jest natomiast najbardziej spójna z przyjętymi kanałami komunikacyjnymi, to sprzedaż bezpośrednia. Krzysztof Stec przyjmuje zamówienia drogą mailową i telefoniczną, a następnie są przygotowywane odpowiednie paczki (towar jest pakowany w pakunki ważące od 1 do max. 15 kg), które można odebrać osobiście w ustalonym terminie, przewidywane jest także dostarczenie ich do domu klienta na jego życzenie i za odpowiednią dopłatą.
Rysunek 12. Przygotowanie zamówienia
Źródło: fot. K. Stec
Konsekwencje podjętych działań
Podstawową konsekwencją podjętych działań jest przede wszystkim ponowne uczynienie gospodarstwa konkurencyjnym, tym razem nie tyle dzięki niskim cenom, ile wysokiej jakości. Wytwarzanie produktów spożywczych bez używania sztucznych nawozów i pestycydów wpływa także pozytywnie na stan środowiska naturalnego, w tym w szczególności gleby i wody, a także jest zdrowsze z punktu widzenia gospodarzy, którzy nie są narażeni na oddziaływanie wielu niebezpiecznych substancji.
Analizując pozytywne skutki aktywności internetowej, należy wskazać – poza promocją gospodarstwa – na walor edukacyjny podejmowanych aktywności, w tym w szczególności szerzenie pozytywnych wzorców konsumpcyjnych.
Państwo Stecowie mają natomiast świadomość, iż wyższe ceny ich produktów, warunkujące rentowność gospodarstwa, mogą być barierą dla nabywców. Aby zminimalizować negatywne oddziaływanie tego czynnika, konsekwentnie starają się oni zmniejszyć liczbę pośredników handlowych pomiędzy nimi a nabywcami ostatecznymi. Zdaniem gospodarzy, również wygląd warzyw ekologicznych, który odbiega od tego znanego z supermarketów, bywa niekiedy problemem. Stąd istotna rola działań informacyjnych oraz edukacja klienta. Stecowie kładą również nacisk na długi czas oczekiwania na efekty stosowania EM-ów, który może być bardzo demotywujący. Oczywiście nie można pominąć również faktu, iż zarówno prace polowe, jak i aktywność w Internecie są – każde na swój sposób – pracochłonne i czasochłonne.
Rysunek 13. Syntetyczne przedstawienie skutków podejmowanych działań
Źródło: opracowanie własne.
Świadomość innowacyjna
Państwo Stecowie mają świadomość znaczenia żywności wysokiej jakości dla rozwoju Mazowsza, spotkali się również z pojęciem inteligentnej specjalizacji, jednak kategorie te nie są dla nich determinantami decyzji podejmowanych w ramach codziennej aktywności. Atrakcyjność podejmowanych przez nich działań jest, w ich odczuciu, związana nie tyle z odgórnymi decyzjami czy zaleceniami administracyjnymi, ile z szerszym trendem zwiększania świadomości konsumentów w zakresie zdrowego żywienia i ekologicznych upraw. Wsparcie administracji publicznej jest istotne, jednak bez oddolnej motywacji takie działania mają niewielkie szanse powodzenia.
Potencjał implementacyjny
Działania z zakresu ekologicznego rolnictwa są w szczególności rekomendowane niewielkim gospodarstwom rolnym z następujących przyczyn:
-
Po pierwsze, związane jest to z niemożnością sprostania takich podmiotów warunkom cenowym dyktowanym przez wielkopowierzchniowe gospodarstwa i koniecznością wypracowania pozycji rynkowej w ramach niszy (np. związanej z ekologią).
-
Po drugie, pewne procesy stosowane w rolnictwie ekologicznym nie są możliwe do implementacji na bardzo dużą skalę, gdyż wymagałyby zbyt dużych nakładów pracy (np. pielenie ręczne).
Zasadniczo jednak potencjał implementacyjny wiąże się także z posiadaniem określonego systemu przekonań, w ramach którego troska o stan środowiska naturalnego, przekonanie o potrzebie rozwoju lokalnego biznesu oraz budowania kapitału społecznego stanowią wysoko wartościowane kwestie.
“”””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””
Najnowsze komentarze